Το κείμενο και το (υπο)κείμενο της μεταμοντέρνας αμερικανικής συνείδησης στο ποίημα «Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο»

Δια­βά­ζο­ντας το με­γά­λο με­τα­μο­ντέρ­νο ποί­η­μα του Τζον Άσμπε­ρι Αυ­το­προ­σω­πο­γρα­φία σε κυρ­τό κά­το­πτρο (1975), έχει κα­νείς την αί­σθη­ση ότι το κεί­με­νο δια­πνέ­ε­ται από τη βα­θύ­τε­ρη ου­σία μιας νε­ο­α­να­δυό­με­νης υπο­κει­με­νι­κό­τη­τας στην πο­λυ­ε­πί­πε­δη και, ομο­λο­γου­μέ­νως, αντι­φα­τι­κή –κοι­νω­νι­κο-πο­λι­τι­κά και ιδε­ο­λο­γι­κά– με­τα­μο­ντέρ­να Αμε­ρι­κή. Αν και ο Άσμπε­ρι ανή­κει σύμ­φω­να με την αυ­στη­ρή ακα­δη­μαϊ­κή κα­τά­τα­ξη στη «Σχο­λή της Νέ­ας Υόρ­κης» μα­ζί με τον φί­λο και συ­νο­δοι­πό­ρο του στην ποί­η­ση και στην τέ­χνη Φρανκ Ο’Χά­ρα, δεν περ­νά­ει απα­ρα­τή­ρη­τη η συγ­γέ­νειά του με τον ανα­νε­ω­τι­κό στο­χα­σμό και την ιδιαί­τε­ρη ποι­η­τι­κή πρα­κτι­κή ονο­μά­των όπως ο Oυί­λιαμ Κάρ­λος Oυί­λιαμς και ο Τσαρλς Όλ­σον. Εί­ναι αυ­τός ακρι­βώς ο δη­μιουρ­γι­κός διά­λο­γος ανά­με­σα στις τά­σεις και τις σχο­λές τής (με­τα)μο­ντέρ­νας αμε­ρι­κα­νι­κής ποί­η­σης που αντι­σταθ­μί­ζει με τη φρε­σκά­δα, το ρι­ζο­σπα­στι­σμό και την πρό­κλη­ση τον κα­τά τ’ άλ­λα κυ­ρί­ως συμ­βα­τι­κό, κομ­φορ­μι­στι­κό και μα­τε­ρια­λι­στι­κό χα­ρα­κτή­ρα μιας κοι­νω­νί­ας που με­τα­πο­λε­μι­κά ισορ­ρο­πεί –άλ­λο­τε αδέ­ξια κι άλ­λο­τε αλα­ζο­νι­κά– ανά­με­σα στην υπε­ρο­χή τού με­γά­λου νι­κη­τή και ρυθ­μι­στή των πα­γκό­σμιων εξε­λί­ξε­ων από τη μία πλευ­ρά, και στα τραύ­μα­τα του πρό­σφα­του πα­ρελ­θό­ντος από την άλ­λη.
Μπο­ρεί λοι­πόν ο Άσμπε­ρι να ανή­κει στη γε­νιά που δια­μορ­φώ­θη­κε σ’ έναν κό­σμο που προ­σπα­θεί να δια­χει­ρι­στεί γε­γο­νό­τα όπως το Ολο­καύ­τω­μα, τη Χι­ρο­σί­μα και το Να­γκα­σά­κι, την εξά­πλω­ση του κομ­μου­νι­σμού και την απά­ντη­ση της Αμε­ρι­κής με τον πιο σκο­τει­νό μα­καρ­θι­σμό, ωστό­σο η ποί­η­σή του δεν εί­ναι στο­χευ­μέ­να πο­λι­τι­κή.^[1] Αντί­θε­τα, επι­κε­ντρώ­νε­ται στις λε­πτές απο­χρώ­σεις του θυ­μι­κού και της σκέ­ψης αγ­γί­ζο­ντας πο­λύ δια­κρι­τι­κά το χώ­ρο των ιδε­ών που δια­μορ­φώ­νουν τη σύγ­χρο­νή του πραγ­μα­τι­κό­τη­τα στο δεύ­τε­ρο μι­σό του 20ου αιώ­να.
Αν και ο Άσμπε­ρι δεν προ­χώ­ρη­σε στη δια­τύ­πω­ση της δι­κής του θε­ω­ρί­ας πά­νω στην ποί­η­ση, όπως ο Όλ­σον με το δο­κί­μιό του Projective Verse (1950) και ο Ο’Χά­ρα με το μα­νι­φέ­στο του με τί­τλο Personism (1961), δεί­χνει εντού­τοις να αξιο­ποιεί δη­μιουρ­γι­κά τις διά­φο­ρες τά­σεις της επο­χής του έχο­ντας πρώ­τα πε­ρά­σει από τη βα­ριά σκιά του μο­ντερ­νι­σμού. Θα πα­ρα­μεί­νει όμως μέ­χρι το τέ­λος ένας από τους με­γά­λους με­τα­μο­ντέρ­νους που με την ποί­η­σή του θα συ­νται­ριά­σει ιδα­νι­κά τον στι­χουρ­γι­κό και νοη­μα­τι­κό δια­σκε­λι­σμό του Γουί­λιαμς δί­πλα στην άναρ­χη χρή­ση των ση­μεί­ων στί­ξης, τη φυ­σι­κή ενέρ­γεια που το ποί­η­μα με­τα­φέ­ρει ανά­λο­γα με την το­πο­θέ­τη­ση των λέ­ξε­ων πά­νω στη λευ­κή σε­λί­δα κα­τά τους τυ­πο­γρα­φι­κούς συ­νειρ­μούς του Όλ­σον, τη δυ­να­μι­κή του αφη­ρη­μέ­νου εξ­πρε­σιο­νι­σμού του Τζάκ­σον Πό­λοκ μα­ζί με την ει­κό­να της αμε­ρι­κα­νι­κής μη­τρό­πο­λης που μοι­ρά­ζε­ται με τον Ο’Χά­ρα, και, τέ­λος, την εσω­τε­ρι­κή ανα­ζή­τη­ση και ανα­κά­λυ­ψη του εαυ­τού μα­κριά από την έκ­θε­ση και τις υπερ­βο­λές των confessional poets.^[2]
Προ­τού επι­χει­ρή­σου­με να δια­βά­σου­με τα έξι τμή­μα­τα του ομό­τι­τλου κα­τα­λη­κτι­κού ποι­ή­μα­τος της συλ­λο­γής έχο­ντας υπό­ψη αό­ρι­στα όρους όπως ταυ­τό­τη­τα, ετε­ρό­τη­τα, με­τα­μο­ντέρ­να συ­νεί­δη­ση, ποι­η­τι­κό πει­ρα­μα­τι­σμό και καλ­λι­τε­χνι­κή πρω­το­πο­ρία, μπο­ρού­με να ξε­κι­νή­σου­με μ’ ένα γε­νι­κό­τε­ρο σχό­λιο σχε­τι­κά με την πρώ­τη εντύ­πω­ση που δη­μιουρ­γεί το με­γά­λο υπό εξέ­τα­ση ποι­ή­μα. Με μια μα­τιά εί­ναι εμ­φα­νής η ομοιο­μορ­φία όσον αφο­ρά στην το­πο­θέ­τη­ση των στί­χων επά­νω στην τυ­πω­μέ­νη σε­λί­δα. Η αρ­χι­κή λέ­ξη πά­ντα με κε­φα­λαίο δί­νει το έναυ­σμα για την αδιά­κο­πη εναλ­λα­γή άλ­λο­τε σύ­ντο­μων κι άλ­λο­τε μα­κρύ­τε­ρων στί­χων. Εί­ναι σαν η ποί­η­ση να προ­σπα­θεί να συ­νυ­πάρ­ξει με την αφή­γη­ση δί­νο­ντας ταυ­τό­χρο­να χώ­ρο στο γε­νι­κό και το προ­σω­πι­κό, στο κα­θη­με­ρι­νό και το λό­γιο, στο ευ­τε­λές και το εξε­ζη­τη­μέ­νο. Τι σχέ­ση όμως έχει αυ­τή η ανε­μπό­δι­στη ροή των στο­χα­σμών και των συ­ναι­σθη­μά­των ως δεί­κτης της με­τα­νε­ω­τε­ρι­κής υπο­κει­με­νι­κό­τη­τας;^[3] Πώς συν­δέ­ε­ται ο μα­νιε­ρι­σμός της ύστε­ρης ανα­γέν­νη­σης με τις πρώ­τες με­τα­πο­λε­μι­κές δε­κα­ε­τί­ες της αμε­ρι­κα­νι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας; Ποια επί­πε­δα σκέ­ψης και λό­γου εξυ­πη­ρε­τού­ναι με την εναλ­λα­γή στην πα­ρου­σί­α­ση από τον Άσμπε­ρι της αυ­το­προ­σω­πο­γρα­φί­ας του Παρ­μι­τζα­νί­νο με το δι­κό του ποι­η­τι­κό κεί­με­νο; Και τε­λι­κά, αν απο­δε­χτού­με την ύπαρ­ξη δύο επι­πέ­δων στον ιδε­ο­λο­γι­κό προ­βλη­μα­τι­σμό του ποι­η­τή και την ανά­λυ­ση του ποι­ή­μα­τος από τον ανα­γνώ­στη, μπο­ρού­με να υπο­νο­ή­σου­με ότι υπάρ­χει σε κά­θε ενό­τη­τα ένα κεί­με­νο κι ένα (υπο)κεί­με­νο/ συ­γκεί­με­νο/υπόρ­ρη­το νό­η­μα, όπου το πρώ­το πα­ρα­πέ­μπει στον πί­να­κα, ενώ το δεύ­τε­ρο στο ποί­η­μα;
Μια υπο­κει­με­νι­κή απο­κω­δι­κο­ποί­η­ση του ποι­ή­μα­τος απο­τε­λεί ασφα­λώς με­γά­λη πρό­κλη­ση. Ο Άσμπε­ρι ανοί­γει το ποί­η­μα με την ανα­φο­ρά στο εγ­χεί­ρη­μα του Ιτα­λού μα­νιε­ρι­στή ζω­γρά­φου να προ­χω­ρή­σει στην αυ­το­προ­σω­πο­γρα­φία του κοι­τώ­ντας την ει­κό­να του σ’ έναν κυρ­τό κα­θρέ­φτη. Κι ενώ η ανα­φο­ρά στο απο­τέ­λε­σμα εστιά­ζει στην κα­μπυ­λό­τη­τα του μέ­σου που κα­τα­λή­γει σε μια αντα­νά­κλα­ση-πα­ρα­μόρ­φω­ση του εαυ­τού, σύ­ντο­μα ο ποι­η­τής με­τα­φέ­ρε­ται στο συμ­βο­λι­κό επί­πε­δο της τέ­χνης κά­νο­ντας λό­γo για την ψυ­χή, όψεις της οποί­ας επι­τρέ­πει να δού­με αυ­τή ακρι­βώς η ιδιό­τη­τα της κα­μπυ­λό­τη­τας.^[4] Κι ενώ αρ­χι­κά «η ψυ­χή κα­θο­ρί­ζει τον εαυ­τό της» (24), στα­δια­κά ο ρό­λος της υπο­νο­μεύ­ε­ται, κα­θώς «πρέ­πει να πα­ρα­μεί­νει στη θέ­ση της, / Αν και αει­κί­νη­τη» (34-35). Το υπο­κεί­με­νο της με­τα­μο­ντέρ­νας πραγ­μα­τι­κό­τη­τας συ­νει­δη­το­ποιεί «ότι η ψυ­χή δεν εί­ναι πραγ­μα­τι­κά ψυ­χή, / Δεν έχει μυ­στι­κό, εί­ναι μι­κρή, και εφαρ­μό­ζει / Μέ­σα στην κοι­λό­τη­τά της ιδα­νι­κά» (44-46), κα­θώς ο επα­να­προσ­διο­ρι­σμός της ταυ­τό­τη­τας του αν­θρώ­που στη με­τα­πο­λε­μι­κή επο­χή ακο­λου­θεί πιο πε­ρί­πλο­κες διερ­γα­σί­ες και ανα­κα­τα­τά­ξεις. Κι ενώ συ­νε­χί­ζει ν’ απευ­θύ­νε­ται στον καλ­λι­τέ­χνη περ­νώ­ντας πέ­ρα από την επι­φά­νεια του πορ­τρέ­του αλ­λά και της ζω­ής, κα­τα­λή­γει στη με­γά­λη δια­πί­στω­ση ότι τό­σο στο επί­πε­δο του πί­να­κα / ποι­η­τι­κού κει­μέ­νου όσο και στο επί­πε­δο της τέ­χνης / ζω­ής ισχύ­ει η από­λυ­τη σχε­τι­κό­τη­τα: «Επι­βε­βαί­ω­ση που δεν επι­βε­βαιώ­νει τί­πο­τα.» (99). Η ίδια η επο­χή ενά­ντια στα με­γά­λα αφη­γή­μα­τα του πα­ρελ­θό­ντος αντι­φα­τι­κά απο­δυ­να­μώ­νει την ύπαρ­ξη των προ­τύ­πων που μέ­χρι τώ­ρα συ­νι­στού­σαν την εξα­σφά­λι­ση της κοι­νω­νι­κής και οι­κο­νο­μι­κο-πο­λι­τι­κής στα­θε­ρό­τη­τας.
Μο­λο­νό­τι η δεύ­τε­ρη ενό­τη­τα ει­σά­γει ένα πιο προ­σω­πι­κό ύφος, ο Άσμπε­ρι δεν αρ­γεί να συν­δέ­σει την εμπει­ρία του κυρ­τού πί­να­κα με την πα­ρα­δο­χή του άγ­χους που δια­κα­τέ­χει το με­τα­μο­ντέρ­νο κό­σμο με τις πα­ρω­χη­μέ­νες απαι­τή­σεις του κα­τε­στη­μέ­νου: «Δια­κρί­νω σ’ αυ­τό μο­νά­χα το χά­ος / Από το σφαι­ρι­κό σου κα­θρέ­φτη που ορ­γα­νώ­νει τα πά­ντα» (120-121). Η κα­μπυ­λό­τη­τα του κα­θρέ­φτη δεν πα­ρε­μπο­δί­ζει την αντί­λη­ψη της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Αντι­θέ­τως, επι­τρέ­πει την πρό­σβα­ση σε πε­ρισ­σό­τε­ρα επί­πε­δα ανά­λυ­σής της. Κι ενώ ανα­ρω­τιέ­ται κι ο ίδιος γι’ αυ­τήν την δια­στρω­μά­τω­ση των εν­νοιών που αντι­πα­ρέρ­χε­ται την έν­νοια της ομοιο­μορ­φί­ας του υπο­κει­μέ­νου στην με­τα­πο­λε­μι­κή, αμε­ρι­κα­νι­κή, κοι­νω­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα με τους στί­χους «Και δεν μπο­ρώ να κα­τα­νο­ή­σω την ενέρ­γεια της ισο­πέ­δω­σης, / Για­τί θα ’πρε­πε τα πά­ντα να συ­νο­ψί­ζο­νται σε ένα πράγ­μα / Ομοιο­γε­νής ου­σία, ένα μάγ­μα από συ­στα­τι­κά» (129-131), πα­ρα­δέ­χε­ται ότι ο άν­θρω­πος κι­νεί­ται πια σ’ έναν κό­σμο όπου όλα έχουν αλ­λά­ξει: «Και­ρό πριν / Τα διά­σπαρ­τα στοι­χεία σή­μαι­ναν κά­τι, / Τα μι­κρά ατυ­χή­μα­τα κι οι απο­λαύ­σεις / Της μέ­ρας κα­θώς προ­χω­ρού­σε άχα­ρα μπρο­στά, / Μια νοι­κο­κυ­ρά να κά­νει μι­κρο­δου­λειές. Κά­τι αδύ­να­το τώ­ρα» (136-140). Το βί­ω­μα της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας δεν μπο­ρεί να εί­ναι το ίδιο για­τί ο κό­σμος δεν εί­ναι πια ο ίδιος.
Η πα­ρα­πά­νω αντί­φα­ση πα­ρελ­θό­ντος-πα­ρό­ντος με την ανα­σφά­λεια του υπο­κει­μέ­νου σε πρώ­το πλά­νο ανα­δια­τυ­πώ­νε­ται στους στί­χους «Το αύ­ριο εί­ναι εύ­κο­λο, το σή­με­ρα όμως αχαρ­το­γρά­φη­το, / Έρη­μο, απρό­θυ­μο σαν κά­θε το­πίο» (151-152). Κι ενώ το από­σπα­σμα πα­ρα­πέ­μπει δυ­να­μι­κά σε στιγ­μές φι­λο­σο­φι­κού στο­χα­σμού, υπάρ­χει η πα­ρα­δο­χή μιας πιο πραγ­μα­τι­στι­κής θε­ώ­ρη­σης της πο­ρεί­ας του κό­σμου: «Κά­ποια μέ­ρα θα προ­σπα­θή­σου­με/ Να κά­νου­με όσο γί­νε­ται πε­ρισ­σό­τε­ρα/ Και ίσως τα κα­τα­φέ­ρου­με σε με­ρι­κά / Απ’ αυ­τά, ωστό­σο αυ­τό θα εί­ναι / Άσχε­το με την υπό­σχε­ση σή­με­ρα, το δι­κό μας / το­πίο να ξε­μα­κραί­νει πέ­ρα μέ­χρι που εξα­φα­νί­ζε­ται / Στον ορί­ζο­ντα.» (158-164). Η ιδέα ενός μέλ­λο­ντος υπό δια­μόρ­φω­ση και συ­νά­μα αμ­φι­σβή­τη­ση αντι­στοι­χεί συμ­βο­λι­κά στις πα­ρα­μορ­φώ­σεις του πορ­τρέ­του. Επι­πλέ­ον, η στο­χευ­μέ­νη πα­ρά­θε­ση του όρου bizzaria (πα­ρα­δο­ξό­τη­τα) ξε­περ­νά­ει την ανά­λυ­ση του πί­να­κα και σα­φώς υπο­νο­εί τα αλ­λε­πάλ­λη­λα επί­πε­δα της ύπαρ­ξης στο σύγ­χρο­νο κό­σμο μα­ταιώ­νο­ντας τους νό­μους του ρε­α­λι­σμού στην τέ­χνη και τη ζωή, και αφή­νο­ντας με­γά­λα πε­ρι­θώ­ρια προ­σω­πι­κής ερ­μη­νεί­ας: «Κά­τι συμ­βαί­νει που θυ­μί­ζει ζωή, μια κί­νη­ση/ Έξω από το όνει­ρο μέ­σα στην κω­δι­κο­ποί­η­σή του.» (205-206). Μια διαρ­κής ροή ιδε­ών και συ­νεί­δη­σης αντι­κα­θι­στά την πα­ρα­δο­σια­κή αντί­λη­ψη των πραγ­μά­των με το πε­δίο των ερ­μη­νειών να πα­ρα­μέ­νει ανε­ξε­ρεύ­νη­το, όπως και οι συ­νι­στώ­σες ενός κό­σμου που έχει κλο­νι­στεί από τη δυ­να­μι­κή της πρό­σφα­της ιστο­ρί­ας.
Στη συ­νέ­χεια, ο λό­γος με­τα­βαί­νει στα στε­ρε­ό­τυ­πα που αλ­λά­ζουν (ακο­λου­θώ­ντας τις πα­ρα­μορ­φώ­σεις του ίδιου του πορ­τρέ­του;): «Κα­θώς αρ­χί­ζω να το ξε­χνώ / Εμ­φα­νί­ζει ξα­νά το στε­ρε­ό­τυ­πό του / Εί­ναι όμως ένα ανοί­κειο στε­ρε­ό­τυ­πο» (207-209). Κι ενώ ο Άσμπε­ρι εξα­κο­λου­θεί ν’ ανα­φέ­ρε­ται στο πορ­τρέ­το και στην ιδιαί­τε­ρη τε­χνι­κή του που πα­ρα­μορ­φώ­νει την ει­κό­να προ­κα­λώ­ντας την εντύ­πω­ση της κλα­σι­κής αρ­μο­νί­ας και ομορ­φιάς, επα­νέρ­χε­ται στην πα­ρα­δο­ξό­τη­τα της επο­χής του που δεί­χνει να τον απα­σχο­λεί πε­ρισ­σό­τε­ρο από τη συμ­βο­λι­κή του πραγ­μα­τεία πά­νω σε θέ­μα­τα ανα­γεν­νη­σια­κού μα­νιε­ρι­σμού: «Έχου­με ξε­χά­σει, πραγ­μα­τι­κά ξε­χά­σει / Πράγ­μα­τα που φαί­νο­νται άγνω­στα πια όταν / Τα ξα­να­συ­να­ντού­με, χα­μέ­να πέ­ρα από την πα­ρα­δο­χή / Πως κά­πο­τε ήταν δι­κά μας.» (213-216). Πί­να­κας και ποί­η­μα, ζω­γρά­φος και ποι­η­τής, θε­α­τής και ανα­γνώ­στης, ει­κό­να και λό­γος, συ­νεί­δη­ση και ασυ­νεί­δη­το, όλα υπα­κού­ουν στον αρ­χι­κό στό­χο του Παρ­μι­τζα­νί­νο: «Να με­τα­δώ­σει μια αί­σθη­ση νε­ω­τε­ρι­σμού και κα­τά­πλη­ξης στο θε­α­τή» (221).
Εντω­με­τα­ξύ, από τη Ρώ­μη του Φραν­τσέ­σκο με­τα­φε­ρό­μα­στε στη Βιέν­νη όπου ο Άσμπε­ρι εί­δε τον πί­να­κα το κα­λο­καί­ρι του 1959 και, τέ­λος, στην εμ­βλη­μα­τι­κή Νέα Υόρ­κη της επο­χής του ποι­ή­μα­τος που εί­ναι «ένας λο­γά­ριθ­μος / Άλ­λων πό­λε­ων» (258-259). Και πά­λι εδώ πα­ρει­σφρέ­ει η έν­νοια της δια­στρω­μά­τω­σης που δια­δο­χι­κά περ­νά­ει από τον πί­να­κα και το ποί­η­μα στον τό­πο ως σκη­νι­κό κά­θε λο­γής ζυ­μώ­σε­ων. Κι ενώ η αί­σθη­ση μιας ανα­πό­τρε­πτης εξέ­λι­ξης γί­νε­ται βε­βαιό­τη­τα, o Άσμπε­ρι δεν πα­ρα­λεί­πει ν’ απευ­θυν­θεί προ­σω­πι­κά στο πρό­σω­πο που τον ενέ­πνευ­σε, στον ζω­γρά­φο που με τον πί­να­κά του κα­θο­δη­γεί το γρά­ψι­μο του με­γά­λου με­τα­μο­ντέρ­νου ποι­ή­μα­τός του: «Αλ­λά κά­τι και­νούρ­γιο βρί­σκε­ται κο­ντά, μια νέα επι­τή­δευ­ση / Στον άνε­μο. Το αντέ­χεις, / Φραν­τσέ­σκο; Εί­σαι αρ­κε­τά δυ­να­τός γι’ αυ­τό;» (268-270). Η δι­φο­ρού­με­νη ερώ­τη­ση δε χρή­ζει απά­ντη­σης. Τό­σο ο λό­γος όσο και το πορ­τρέ­το νω­ρί­τε­ρα απο­δο­μούν την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα αντί να τη συ­γκρα­τούν μέ­σω μιας δε­δο­μέ­νης απει­κό­νι­σης/ ερ­μη­νεί­ας: «Ψί­θυ­ροι μιας λέ­ξης που δε γί­νο­νται αντι­λη­πτοί» (275).^[5]
Τέ­λος, ο Άσμπε­ρι, σε μια δο­κι­μια­κής γρα­φής ενό­τη­τα-έξο­δο συ­νε­χί­ζει το διά­λο­γο με το πορ­τρέ­το και το δη­μιουρ­γό του με­τα­βαί­νο­ντας στα­δια­κά από την απο­δο­χή μιας προ­δια­γε­γραμ­μέ­νης ύπαρ­ξης σε πιο ανα­τρε­πτι­κές οδούς. Ταυ­τό­χρο­να, πα­ρα­θέ­τει τον μέ­χρι τώ­ρα κα­νό­να στην τέ­χνη και τη ζωή: «Η ομορ­φιά ανα­γνω­ρί­ζε­ται μό­νο σε σχέ­ση με μια συ­γκε­κρι­μέ­νη / Ζωή, ως βί­ω­μα ή μη, που διο­χε­τεύ­ε­ται μέ­σω κά­ποιας μορ­φής / Βου­τηγ­μέ­νης στη νο­σταλ­γία ενός συλ­λο­γι­κού πα­ρελ­θό­ντος.» (326-328). Πα­ρό­λ’ αυ­τά, η με­τα­νε­ο­τε­ρι­κή επο­χή που αντι­προ­σω­πεύ­ει επι­τάσ­σει την προ­σο­χή σε μια νέα συ­νεί­δη­ση του εαυ­τού: «Πε­ρι­λαμ­βά­νει την προ­σο­χή στον εαυ­τό» (406). Με αφε­τη­ρία τον πί­να­κα, ο ποι­η­τής παί­ζει με την αλ­λη­λε­πί­δρα­ση της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας και της πα­ρα­μόρ­φω­σής της που σε σύγ­χρο­νους κοι­νω­νι­κούς όρους δεν εί­ναι πα­ρά η υπο­κρι­σία της με­τα­πο­λε­μι­κής Αμε­ρι­κής που έχει αρ­χί­σει όμως να κλο­νί­ζε­ται ήδη από τα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα της τα­ρα­χώ­δους δε­κα­ε­τί­ας του 1960: «Η επο­χή μας τεί­νει να εί­ναι προ­σχη­μα­τι­κή, συμ­βι­βα­σμέ­νη/ Από τη θέ­λη­ση του πορ­τρέ­του να υπο­μέ­νει. Υπο­νο­εί / Τη δι­κή μας, που ελ­πί­ζα­με να κρα­τή­σου­με κρυμ­μέ­νη.» (411-413). Εί­ναι μια κοι­νω­νία που ανα­λώ­νε­ται σε «παι­χνί­δια ει­κό­νας» (427) … «μέ­σα σε μια ομί­χλη κα­τα­πιε­σμέ­νης κο­ροϊ­δί­ας» (431). Ωστό­σο, σα γνή­σιος καλ­λι­τέ­χνης κι ίδιος κα­τα­λή­γει στην αλή­θεια του πί­να­κα και του ποι­ή­μα­τός του δί­νο­ντας για άλ­λη μια φο­ρά την πα­ράλ­λη­λη ανά­πτυ­ξη του κει­μέ­νου και του (υπο)κει­μέ­νου, εναλ­λα­κτι­κά της τέ­χνης και του ποι­η­τι­κού στο­χα­σμού. Με μια δό­ση αντί­φα­σης εξη­γεί πως ακό­μα και στον κό­σμο της δη­μιουρ­γί­ας υπάρ­χει μια προ­κα­θο­ρι­σμέ­νη πο­ρεία: «Ότι η ιστο­ρία της δη­μιουρ­γί­ας προ­χω­ρά­ει σύμ­φω­να με / Αυ­στη­ρούς νό­μους, και τα πράγ­μα­τα / Αλή­θεια συμ­βαί­νουν μ’ αυ­τόν τον τρό­πο, πο­τέ όμως αυ­τά / Που ξε­κι­νή­σα­με να πε­τύ­χου­με και θέ­λα­με τό­σο απελ­πι­σμέ­να / Να δού­με να γί­νο­νται πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ο Παρ­μι­τζα­νί­νο / Πρέ­πει να το εί­χε συ­νει­δη­το­ποι­ή­σει αυ­τό όσο δού­λευε πά­νω στο δι­κό του / Έρ­γο-σα­μπο­τάζ της ζω­ής.» (458-464). Στο ση­μείο αυ­τό η σύν­δε­ση των δύο έρ­γων απο­δει­κνύ­ε­ται έκ­δη­λα στο­χευ­μέ­νη. Το κεί­με­νο και το (υπο)κεί­με­νο/ συ­γκεί­με­νο έχουν ως στό­χο την απο­κά­λυ­ψη του υπο­κει­μέ­νου πέ­ρα από το προ­σω­πείο του ρε­α­λι­σμού. Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα βρί­σκε­ται πέ­ρα από την άμε­ση αντα­νά­κλα­ση του κυρ­τού κα­θρέ­φτη. Βρί­σκε­ται στ’ αλ­λε­πάλ­λη­λα στρώ­μα­τα της ύπαρ­ξης και των ερ­μη­νειών της. Ο ποι­η­τής ει­σά­γει την έν­νοια της ετε­ρό­τη­τας που θέ­τει πια νέ­ες βά­σεις ζω­ής και ιδε­ο­λο­γί­ας: «Αυ­τή η δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα, αυ­τό το / ‘Αντι-εγώ’ εί­ναι ό,τι απο­μέ­νει να κοι­τά­ξει κα­νείς / Στον κα­θρέ­φτη, αν και κα­νέ­νας δεν μπο­ρεί να πει/ Πώς έφτα­σε να εί­ναι έτσι.» (475-478). Μι­λώ­ντας ο Άσμπε­ρι για «γνώ­ση από δεύ­τε­ρο χέ­ρι» (506), για «ρό­λους που κα­λού­μα­στε να υπο­δυ­θού­με» (524) ολο­κλη­ρώ­νει το πέ­ρα­σμά του στον κό­σμο του κυρ­τού κα­θρέ­φτη με όλες τις πα­ρα­μορ­φώ­σεις της ει­κό­νας να προϊ­δε­ά­ζουν για την πο­λυ­πλο­κό­τη­τα της σύγ­χρο­νής του πραγ­μα­τι­κό­τη­τας: «Κά­θε άν­θρω­πος / Έχει κι από μια με­γά­λη θε­ω­ρία που εξη­γεί το σύ­μπαν/ Ωστό­σο δε λέ­ει την αλή­θεια ολό­κλη­ρη» (499-500). Για τον Άσμπε­ρι η τέ­χνη, η ποί­η­ση και εν τέ­λει η ίδια η ζωή εί­ναι ένα έρ­γο σε εξέ­λι­ξη, το οποίο κα­νείς δεν μπο­ρεί να απο­δώ­σει στην ολό­τη­τά του, κα­θώς μέ­νει πά­ντα ανο­λο­κλή­ρω­το.

_{ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ}

Ashbery, John. “Self-Portrait in a Convex Mirror.” Norton Anthology of American Literature, τόμ. E,΄ επιμ. Nina Baym, Norton 2012, σσ. 524-535.
Costello, Bonnie. “John Ashbery and the Idea of the Reader.” Contemporary Literature, τόμ. 23, τχ. 4, 1982, σσ. 493-514.
Norton, Jody. “‘Whispers out of Time’: The Syntax of Being in the Poetry of John Ashbery.” Twentieth Century Literature, τόμ. 41, τχ. 3, 1995, σσ. 281-305.
Olson, Charles. Projective verse. Totem Press 1959.
Perloff, Marjorie G. “‘Transparent Selves’: The Poetry of John Ashbery and Frank O’Hara.” The Yearbook of English Studies,τόμ. 8, 1978, σσ. 171-196.